59. PUŁK PIECHOTY WIELKOPOLSKIEJ

 

9 czerwca 2009 r. szkoły wchodzące w skład Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4 otrzymały Patrona, którym stał się 59. Pułk Piechoty Wielkopolskiej, zwany „Dziećmi Kujaw”.

Jego historia i działalność w sposób symboliczny i dosłowny łączą się z naszym miastem, regionem i szkołą. Najlepszy tego dowód stanowi fakt nadania mu w roku 1938 tytułu Honorowego Obywatela Miasta Inowrocławia. Pułk powstał na fali historycznych wydarzeń, jakie nastąpiły krótko po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Ciekawostkę stanowi epizod z życia szkoły z grudnia 1921 r. – orkiestra 59. Pułku Piechoty Wielkopolskiej uczestniczyła w inauguracji działalności drużyny harcerek Miejskiej Szkoły Handlowo-Przemysłowej.

Jednak argumentem przesądzającym o wyborze tego pułku na Patrona szkoły był całokształt jego dokonań i doświadczeń, począwszy od powstania wielkopolskiego, przez wojnę polsko-bolszewicką, po wojnę obronną we wrześniu 1939 r. oraz męczeństwokatyńskie. Oficerowie i podoficerowie 59. PPW trafili do sowieckiej niewoli i stali się ofiarami zbrodni katyńskiej. Pułk jest więc symbolem narodowych i patriotycznych treści ciągle aktualnych w polskiej szkole. Jest składnikiem naszego poczucia świadomości historycznej i symbolem małej ojczyzny.

Dziedzictwem, z którym młodzież może się identyfikować, bo: „Przeszłość zachowana w pamięci staje się częścią przyszłości”.

 

HISTORIA 59. PUŁKU PIECHOTY WIELKOPOLSKIEJ

 

Formowanie i udział w powstaniu wielkopolskim oraz poszerzaniu zachodniej granicy Polski

59. Pułk Piechoty Wielkopolskiej zwany „Pułkiem Dzieci Kujaw” został sformowany w 1919 roku z luźnych oddziałów ochotników biorących udział w powstaniu wielkopolskim, w walkach o wyzwolenie Kujaw Zachodnich. Rekrutowały się one spośród mieszkańców wsi i miasteczek, tych którzy walczyli pod dowództwem ppor. Pawła Cymsa na szlaku bojowym od Gniezna do Inowrocławia. Została z nich zorganizowana kompania, która 5 i 6 stycznia 1919 r. razem z 31. Włocławskim Pułkiem Piechoty i byłymi członkami POW brała udział w oswobodzeniu miasta. Oddział ppor. Pawła Cymsa zajął tzw. „czerwone koszary” i w nich pomiędzy 7 a 11 stycznia sformował dwa bataliony piechoty, które przyjęły nazwę 1. i 2. Pułku Grenadierów Kujawskich, oraz trzeci batalion złożony z ochotników ze Strzelna i Kruszwicy, który otrzymał nazwę Baonu Nadgoplańskiego. Już 11 stycznia pułki grenadierów stoczyły zacięty bój o Złotniki Kujawskie, a batalion nadgoplański zajął Łabiszyn. W wyniku kolejnych reorganizacji jednostki te weszły w skład 5. Pułku Strzelców Wielkopolskich, który wziął udział w poszerzaniu zachodnich granic Polski. W dniu 18 grudnia 1919 r. udał się w rejon Żnina, skąd 15 stycznia 1920 r. wyruszył w kierunku Szubina, a następnie na Więcbork, Sępólno i Chojnice, by przejąć za ustępującymi wojskami niemieckimi tereny przyznane Polsce traktatem wersalskim. W lutym 1920 r. przeszedł w rejon Tucholi i zakończył działania na froncie zachodnim już jako 59. Pułk Piechoty Wielkopolskiej. Swoją nazwę zmienił na mocy   rozkazu ministra spraw wojskowych z 17 stycznia 1920 r.

Wojna polsko – bolszewicka (1919 – 1921)

W lutym 1919 r. wybuchła wojna między odrodzoną Rzeczpospolitą a sowiecką Rosją, która decydowała o kształcie wschodnich granic Polski po odzyskaniu niepodległości. 59. Pułk Piechoty Wielkopolskiej został skierowany na front ukraiński i brał udział w jednym z najważniejszych epizodów militarnych, jakim była wyprawa kijowska. 8 maja 1920 r. wkroczył do Kijowa, gdzie na południe od miasta zajął pozycje obronne wzdłuż Dniepru, skąd prowadził zwiady i wypady na drugi brzeg rzeki. Skierowany na front północny 31 maja 1920 r. dotarł do Mińska, potem sforsował Berezynę i w zaciętych bojach zdobył miejscowość Domżeryce bronioną przez załogę liczącą 2500 żołnierzy bolszewickich. Największą sławą przyniosły mu walki o Łomżę w dniu 22 sierpnia 1920 r., kiedy to wziął do niewoli ponad 2000 jeńców i przyczynił się do rozbicia 3. Armii. Dzień, w którym rozegrała się bitwa o Łomżę, został ustanowiony datą święta pułku. 23 września 59. Pułk Piechoty Wielkopolskiej natarł w kierunku na Izabelin. W pościgu za nieprzyjacielem dotarł aż do Rakowa, gdzie zatrzymał się w związku z zawarciem rozejmu. Po zawieszeniu broni pozostał jeszcze przez dwa miesiące na froncie wschodnim jako osłona granicy. W grudniu 1920 r. wrócił do Inowrocławia, który został wyznaczony jako jego garnizon.

W wojnie polsko-bolszewickiej pułk zdobył 15 armat, przeszło 150 karabinów maszynowych, kilka tysięcy karabinów ręcznych, kilkaset koni, kilka pociągów amunicji i żywności, wziął do niewoli kilka tysięcy jeńców. W złotej księdze pułku, za czas do końca 1920 r., były zapisane 22 nazwiska oficerów i szeregowych udekorowanych Krzyżem Orderu Virtuti Militari i 290 nazwisk odznaczonych Krzyżem Walecznych.

Kampania wrześniowa 1939 r.

W chwili wybuchu II wojny światowej 1 września 1939 r. pułk, należąc do 15. Dywizji Piechoty, wszedł w skład Armii „Pomorze” i rozpoczął swój ostatni szlak bojowy.

Początkowo zajął stanowiska na północ od Maksymilianowa, potem walczył w rejonie Bydgoszczy, następnie organizował obronę na linii Solec Kujawski – Kobylarnia i osłaniał Brześć Kujawski od zachodu. W dniach 9 – 14 września, osłaniając kierunek północny, wziął udział w walkach nad Bzurą będących największą bitwą podczas wojny obronnej Polski w 1939 r. Początkowo pułk zajął stanowiska na linii Kuźnica – Śmiłowice – Krukowo, potem wycofał się w rejon Gąbina. Walki były bardzo zacięte. W dniu 14 września w czasie prób likwidacji niemieckiego przyczółka pod Płockiem pułk poniósł duże straty. Przeprawił się przez Bzurę w warunkach ustawicznego bombardowania. Po ciężkich walkach w okolicach Konar i Brochowa przemieścił się w rejon miejscowości Palmiry w Puszczy Kampinoskiej. Tam przeszedł reorganizację. W nocy z 19 na 20 września dotarł do Warszawy, gdzie brał udział w jej obronie do mementu kapitulacji. Żołnierze 59. Pułku Piechoty Wielkopolskiej złożyli broń dopiero w dzień po oficjalnej kapitulacji stolicy, tj. 28 września 1939 r. Poniesiona klęska ani nie przekreśla, ani nie może przesłonić wielkości żołnierskiego wysiłku oraz umiejętności i zdolności dowódczych kadry podoficerskiej i oficerskiej. Wojska Armii „Pomorze”, w ramach której walczył 59. Pułk Piechoty Wielkopolskiej, od chwili wybuchu wojny aż do kapitulacji Warszawy były bez przerwy w marszach i bojach. Pomimo zmęczenia i wyczerpania długimi, najczęściej nocnymi marszami i słabego uzbrojenia potrafiły momentami zwyciężać silnego wroga. Nie były jednak w stanie doprowadzić do ostatecznego zwycięskiego rozstrzygnięcia. Wynik kampanii polskiej 1939 r. był faktycznie przesądzony już w chwili jej rozpoczęcia.

Zaskakujące i silne uderzenie znad Bzury wytworzyło całkiem nową sytuację operacyjną, zmuszając nieprzyjaciela do zmiany planów działań wojennych. Dowództwo niemieckie musiało zrezygnować z realizowanego planu szybkiego opanowania Warszawy. Przedłużenie o około dwa tygodnie obrony stolicy miało ogromne znaczenie moralne i polityczne.

W wyniku walk podczas całej kampanii wrześniowej poległo 550 żołnierzy 59. Pułku Piechoty, a około tysiąc zostało rannych. Po kapitulacji pułk został rozwiązany.

Związki z Inowrocławiem i społeczeństwem Kujaw

59. Pułk Piechoty Wielkopolskiej był jednostką, która już w chwili powstania związana była z Kujawami. Jego geneza tkwi w działaniach podejmowanych przez oddziały samorzutnie organizujące się w czasie powstania wielkopolskiego na obszarze Kujaw. Żołnierzom pułku zawsze towarzyszyła wielka życzliwość i sympatia społeczeństwa, a zwłaszcza mieszkańców Inowrocławia, wynikająca z faktu, że przynieśli miastu wolność w styczniu 1919 r. Do Inowrocławia jako stałego pokojowego miejsca postoju pułk wrócił w grudniu 1920 r. po walkach w wojnie polsko – bolszewickiej. W okresie międzywojennym, gdy piechota wracała z jesiennych manewrów do koszar przy ul. Dworcowej, miasto dekorowano zielenią i flagami narodowymi. Tłumy mieszkańców i młodzieży szkolnej zalegały ulice, by powitać „Pułk Dzieci Kujaw”. Żołnierzom wręczano kwiaty, słodycze, papierosy i drobne upominki. Pułk współpracował z władzami miasta oraz miejscowym społeczeństwem. Wielu oficerów brało udział w działalności różnych organizacji, jak np. Aeroklubu Kujawskiego czy Miejskiego Obwodu Ligi Obrony Powietrznej. Instruktorzy wojskowi szkolili uczniów szkół średnich i zawodowych w ramach zajęć z zakresu przysposobienia wojskowego. W miesiącach wakacyjnych część oficerów i podoficerów wyjeżdżała z młodzieżą na obozy wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego nad morze. Orkiestra pułku w okresie letnim koncertowała na przemian z orkiestrą zdrojową w Solankach i uświetniała różne uroczystości odbywające się w mieście. Towarzyszyła np. inauguracji działalności drużyny harcerek z Miejskiej Szkoły Handlowo - Przemysłowej dla dziewcząt w grudniu 1921 r. W 1927 r. pułk włączył się do akcji gromadzenia funduszy na budowę kościoła garnizonowego. Między innymi organizował występy, z których zysk przeznaczono na budowę świątyni dla wojska. Orkiestra pułkowa uświetniała uroczyste nabożeństwa odprawiane w tym kościele.

Jeszcze jednym dowodem serdecznych więzi pułku z miastem i jego społecznością są sztandary. Pierwszą chorągiew, jeszcze jako 1. Pułk Grenadierów Kujawskich, pułk otrzymał w dowód wdzięczności od społeczeństwa Inowrocławia podczas uroczystej przysięgi na Rynku w styczniu 1919 r.  Drugi sztandar dostał już jako 5. Pułk Strzelców Wielkopolskich. Trzeci ufundowało mu społeczeństwo Kujaw Zachodnich wraz z mieszkańcami miasta Łomży wdzięcznymi za oswobodzenie w dniu 22 sierpnia 1920 r. Wręczył go pułkowi Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej Stanisław Wojciechowski w czasie uroczystości odbywającej się w Bydgoszczy w sierpniu 1924 r. Na sztandarze umieszczono oprócz hasła „Honor i Ojczyzna” herby Inowrocławia i Łomży oraz miejsca i daty walk pod Domżerycami, Łomżą i Izabelinem.

We wrześniu 1937 roku Zarząd Miasta wystąpił do Rady Miejskiej o przyznanie 59. Pułkowi Piechoty Wielkopolskiej tytułu Honorowego Obywatela Miasta Inowrocławia jako dowodu nierozerwalnych więzów społeczeństwa z nim. Oficjalna uroczystość nadania honorowego obywatelstwa odbyła się 6 stycznia 1938 r. W okresie powojennym inowrocławianie nie zapomnieli o zasługach „Pułku Dzieci Kujaw”. Od 1986 r. jedna z ulic na Osiedlu Rąbin nosi miano 59. Pułku Piechoty Wielkopolskiej. W dniu 9 czerwca 2009 r. szkoły wchodzące w skład Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 4 w Inowrocławiu, zwanego popularnie „Ekonomik”, otrzymają jego imię.

Dowódcy pułku:

kpt. Paweł Cyms (7.I-14.III.1919)

płk Wacław Przeździecki (15-22.III.1919)

płk Stanisław Mikołaj Wrzaliński (23.III.1919-6.VIII.1920 z przerwą w VI.1920 na leczenie szpitalne)

płk Władysław Grabowski (1-27.VI.1920)

kpt. Marceli Cerklewicz (7.VIII-26.IX.1920)

kpt. Konrad Golniewicz (27.IX-2.X.1920)

ppłk Maciej Mielżyński (od 3.X.1920)

płk Maksymilian Hoborski

ppłk Karol Dziekanowski

płk dypl. Romuald Wolikowski

płk dypl. Tadeusz Kalina-Zieleniewski 1930-1932

płk Bolesław Mirgałowski (1939)

Oficerowie pułku:

Zygmunt Krudowski

Stanisław Połczyński

Kawalerowie Orderu Virtuti Militari odznaczeni Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari

gen. dyw. Władysław Jan Jung

płk Stanisław Mikołaj Wrzaliński

Odznaczeni Srebrym Krzyżem Orderu Virtuti Militari

sierż. Jerzy Bauza

kpt. Marceli Cerklewicz

kpt. Kazimierz Dratwiński

chor. Antoni Dzwoniarek

ppor. Leon Głowacki

ppor. Aleksander Jakubowski

por. Maksymilian Kaszyński  kpr. Walenty Kryszak

szer. Józef Kawczyński

szer. Franciszek Kowalski

plut. Kazimierz Lewandowski

sierż. Marian Mańkowski

sierż Edmund Maciejewski

por. Ignacy Nowak    por. Józef Owczarski

por. Stanisław Połczyński

plut. Andrzej Pacholski

kpt. Edward Szmoniewski

ppor. Mieczysław Słabęski

plut. Leon Starybrat

por. Izydor Włodarek

Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, którzy służyli w pułku 1 października 1929 r

płk dypl. Romuald Wolikowski

ppłk Julian Królikowski

kpt. Paweł Cyms

 

KALENDARIUM 59. PUŁKU PIECHOTY WIELKOPOLSKIEJ

 

1919 - sformowanie pułku z luźnych oddziałów ochotników biorących udzia w powstaniu wielkopolskim, w walkach o wyzwolenie Kujaw Zachodnich,

5 i 6 stycznia 1919 – udział w oswobodzeniu Inowrocławia, oddział ppor. Pawła Cymsa zajął „czerwone koszary”,

8 maja 1919 – wyprawa kijowska w czasie wojny polsko - bolszewickiej,

22 sierpnia 1920 – zwycięstwo pod Łomżą,

1 września1939 – kampania wrześniowa, udział w bitwie podBzurą i w obronie Warszawy,

28 września 1939 – złożenie broni przez żołnierzy i rozwiązanie 59. Pułku Piechoty Wielkopolskiej.